1 . تعاریف كلی و مفاهیم
برای تعریف و تبیین خودكنترلی در صنعت بویژه بررسی آن از منظر تولیدی و كیفی، باید ابتدا به بیان مثال یا مفهوم آن پرداخت كه در صنعت و سیستم‌های كیفی، از آن به عنوان شعاری اساسی در زمینه خودكنترلی یاد می‌شود، به‌گونه‌ای كه تمام مفاهیم مربوط به خودكنترلی را در بر دارد. این بیان عبارت است از:
«برای یك نفر بسیار مشكل است كه یك سوزن را در یك انبار كاه پیدا كند در شرایطی كه حتی نداند آیا این سوزن وجود دارد یا خیر؟ و نداند كه كجا ممكن است كه باشد؟ (بازرسی)
ساده‌تر خواهد بود اگر از هر كس بخواهیم، اگر دید كه سوزنی افتاد یا اگر دید كه سوزن كجاست. آن را به شما نشان دهد! (خودكنترلی).
این بیان به تمامی معنا در بر گیرنده مفاهیم مربوط به خودكنترلی در سازمان‌های تولیدی به شمار می‌رود كه كیفیت در آنها، یكی از اركان اساسی محسوب می‌شود و تمامی هدف آنها این است كه با استفاده از روش‌های نوین كیفی و بازرسی، به ارتقای كیفی محصولات خود در بازار رقابتی دست یابند. یكی از آرزوهای سازمان‌ها بویژه شركت‌های صنعتی و تولیدی تحقق خطای صفر در محصولات و فرایندهای كاری است. بنابراین سازمان‌ها مجبورند كه:
الف – تمامی عیوب حتی كوچك‌ترین‌ها را حذف كنند
ب – از نام سازمان و تصویری كه در جامعه شكل گرفته محافظت كنند
و برای رسیدن به این اهداف از تمامی روش‌ها و ابزار موجود استفاده كنند. آنها باید برای تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های كاری خویش به بهترین وجه و به كار بردن جدید‌ترین سیستم‌های كیفی در سازمان تلاش كنند. بسیاری از صنایع بزرگ و دارای مزیت رقابتی بالا در جهان، با به كار بردن روش‌های جدید كیفی، می‌كوشند تا سهم بازار محصولات و خدمات كنونی خود را افزایش دهند. گفتنی است كه خودكنترلی در صنایع بزرگ دنیا، با هدف افزایش كیفیت محصولات اعمال می‌شود. كارگری كه قطعه‌ای را مونتاژ و یا تولید می‌كند، فعالیت خود را كنترل می‌نماید تا از عرضه محصول معیوب، خودداری ورزد.
2 . خودكنترلی در فرایندهای تولیدی
خودكنترلی چیست؟ پاسخ این است كه كنترل فعالیت‌های هر ایستگاه كاری و تولیدی توسط اپراتورهای همان ایستگاه.
امروزه خودكنترلی جایگزین كنترل از بیرون شده و نظام بازرسی و كنترل سفت و سخت را كمرنگ كرده است.
3 . هدف از اجرای سیستم خودكنترلی
هدف از اجرای سیستم خودكنترلی، اطمینان از اجرای صحیح عملیات بر مبنای استاندارد و حصول اطمینان از كیفیت فعالیت‌های انجام شده توسط اپراتور در خط تولید است.
برای رسیدن به این اهداف و اجرای كامل فرایند خودكنترلی در شركت‌های تولیدی، سیستم‌، ماموریت‌ها و شرح وظایف خاصی برای تمامی عوامل درگیر اعم از اپراتورها، سرپرستان، روسا و مدیران سالن‌های تولیدی و … در نظر گرفته و به تبع آن، چك‌لیست‌های خودكنترلی، گزارشات كامل بازرسی فرایندها و ثبت ایرادات و در انتها محاسبه شاخص‌های مختلف كیفی را برنامه‌ریزی و به اجرا گذاشته است. رویه خودكنترلی، به نوبه خود توسط ممیزی‌های محصول، فرایند و سیستم پایش شده، تحت كنترل قرار گرفته و موارد اصلاحی و اقدامات لازم در موارد مخصوص اتخاذ می‌شود. در تكمیل موارد یاد شده باید این موضوع مدنظر قرار گیرد كه: «هر اپراتور، مسئول كیفیت محصولی است كه در ایستگاه كاری وی تولید شده و ایستگاه را ترك می‌كند.»
در راستای اجرای این سیستم در شركت‌های تولیدی ایران باید به ذكر این نكته پرداخت كه سیستم خودكنترلی، ابزار به‌كارگیری شده كیفی است كه از آن بعنوان ایستگاه‌های كاری و تولیدی شركت‌های خودروسازی داخلی استفاده می‌شود.
4 . اهداف و رویكردهای خودكنترلی
پس از برقراری سیستم خودكنترلی در هر سازمان تولیدی، هر اپراتور مسئول عملیاتی است كه روی محصول انجام می‌دهد و موظف است مشكلاتی را كه با آنها مواجه می‌شود، گزارش دهد. به این ترتیب وی می‌بایستی اقدام به رفع مشكلات و معضلات مربوطه كند. ترغیب اپراتور به قبول مسئولیت بیشتر، به گسترش و بهبود كلی انجام فعالیت‌ها در موارد زیر می‌انجامد:
الف – بهبود كیفی (رسیدن به كیفیت بهتر)
با پایش موثرتر توسط هر اپراتور، به این صورت كه هر اپراتور می‌داند عیب، كجا و در چه زمانی اتفاق می‌افتد، آن را تشخیص و گزارش می‌دهد و همچنین پس از تشخیص عیب و با انجام تعمیرات هر‌چه نزدیك‌تر به ایستگاه كاری می‌تواند در راستای كیفیت بهتر گام بردارد و در نهایت با انجام روشی ثابت و پایدار برای شناسایی علت ایرادات كیفی در ایستگاه كاری خویش، از بروز ایرادات و یا انتقال آنها به ایستگاه‌های بعدی، خودداری كرده و اقدامات موثری در جهت رسیدن به كیفیت برتر انجام داده است.
ب – كاهش هزینه (رسیدن به هزینه كمتر)
كاهش هزینه‌ها با كاهش تعداد و هزینه تعمیرات در ایستگاه كاری تحقق می‌یابد. به این صورت كه ایراد مشاهده شده در ایستگاه كاری توسط اپراتور، می‌تواند ظرف چند ثانیه در همان جا اصلاح شود. این موضوع را باید در نظر گرفت كه همین اصلاح در انتهای خط، ممكن است چندین ساعت طول بكشد. به دلیل نزدیكی عیب به منشاء ایراد، هزینه اصلاح كمتر خواهد بود. از طریق كاهش هزینه كشف ایراد، می‌توان به كاهش هزینه‌ها پرداخت. به این طریق كه بازرسی توسط اپراتور، ارزان‌تر از بازرسی‌های مجدد در خط تولید است و این یعنی اجرای كامل فرایند خودكنترلی در خط تولید توسط اپراتور در جهت كاهش هزینه‌ها.
پ – بهبود در فرایند و زمان تحویل (رسیدن به زمان كمتر)
با كاهش تعداد روتوش‌ها در فرایندهای انتهایی، اطمینان حاصل می‌كنید كه جریان تولید، طبیعی‌تر و منظم‌تر انجام شده و از هرگونه توقفات به خاطر اصلاح ایرادات جلوگیری می‌شود. در این صورت، فرایندهای تولیدی به صورتی منظم انجام شده و محصول در سریع‌ترین زمان ممكن به مشتری تحویل می‌شود.
5 . اصول و مبانی خودكنترلی در فرایندهای تولیدی:
اصل اول: كنترل دقیق
اصل دوم: هشدار كیفی
اصل اول: كنترل دقیق
مطابق این اصل، اپراتور ناگزیر است عملیات ویژه كنترلی تعریف شده در رویه كاری و استانداردها برای خود را انجام دهد. این سوال پیش می‌آید كه اگر اپراتور هنگام انجام عملیات كاری، با موردی غیرعادی روبه‌رو شود، چه باید انجام دهد؟ پاسخ به این سوال در اصل دوم نهفته است.
اصل دوم: هشدار كیفی
در صورت روبه‌رویی اپراتور با موردی غیرعادی و یا كشف عیب در تولید، می‌بایستی اقدام به انجام هشدار كیفی كرده و به سرپرست یا استادكار مربوطه هشدار دهد تا عیب را بررسی كرده، تحت كنترل درآورده و از بروز مجدد آن خودداری كند. در نهایت، می‌بایستی اقدام به اصلاح عیب در همان ایستگاه كاری كند زیرا در ایستگاه كاری برای بازسازی عیب به زمان زیادی نیاز نیست، اما اگر همین ایراد در پایان خط دیده شود، ممكن است به چندین ساعت برای بازسازی آن نیاز باشد. این مهم است كه سیستم هشدار به محض مشاهده ایراد و در اولین فرصت، به كار گرفته شود.
6 . نقش افراد مختلف در سیستم خودكنترلی طی فرایندهای تولیدی در خط مونتاژ
برای اجرای موفق خودكنترلی در یك سیستم، افرادی با مسئولیت‌های مختلف نقش دارند. هر كدام از آنها سهمی بسزا در پیشبرد اهداف دارند. این افراد عبارتند از:
نقش اپراتور
نقش اصلی اپراتور این است كه علمیات مرتبط در ایستگاه كاری خود را مطابق با استانداردها انجام دهد. 100 درصد عملیات ایستگاه كاری خود را باید مورد پایش قرار دهد و ایرادات را مطابق استانداردها شناسایی كند. در صورت مشاهده یا برخورد با هر مشكلی آن را به سرپرست ایستگاه اطلاع دهد و در پایان عملیات باید تطابق نتایج عملیات را با الزامات تعیین شده، كنترل كند. هرگونه ایراد یا شرایط غیرعادی، باید گزارش شود.
نقش استادكار
اولین وظیفه استادكار پس از رسیدن محصول به ایستگاه مربوطه، كنترل كارت كیفی سوابق محصول مونتاژ شده (كارتی كه در آن ایرادات كیفی ثبت و برطرف می‌شود) است. او باید در اسرع وقت به تقاضای اپراتورهایی كه او را صدا می‌زنند، پاسخ دهد و در صورت امكان اصلاح، عملیات اصلاحی را انجام دهد. اگر اصلاح امكان‌پذیر نباشد، ایرادات را كارت بازرسی محصول ثبت كرده و كل مسائل و مشكلات را در سوابق محصول درج می‌كند. در نهایت، معایب تكراری یا ایرادات مهم جدید را به سرپرست ایستگاه مربوطه گزارش می‌دهد.
نقش بررسی‌كننده
به محض ورود خودرو به ایستگاه، بررسی‌كننده، فعالیت كنترلی خود را بر مبنای چك‌لیستی كه قبلا تهیه شده و شامل ایرادات ثابت و منتغیر است، در مورد محصول آغاز می‌كند.
در صورت عدم مشاهده ایراد، محل مربوط به آن ایستگاه كاری را در كارت سوابق تایید كرده و محصول برای ادامه عملیات به ایستگاه‌های بعدی منتقل می‌شود. بررسی‌كننده در صورت مشاهده ایراد را مراحل زیر را طی می‌كند:
– اگر ایراد مشاهده شده قابل رفع باشد، ایراد را رفع كرده و در چك‌لیست گزارش روزانه، جلوی ایراد درج شده علامت‌گذاری می‌كند.
– اگر ایراد قابل رفع نباشد، اما ادامه عملیات مونتاژ امكان‌پذیر باشد، ایراد را در كارت سوابق محصول ذكر می‌كند. (ایراد در چك‌لیست گزارش روزانه نیز باید علامت‌گذاری شود)
– اگر ایراد قابل رفع نباشد و امكان ادامه عملیات مونتاژ نیز میسر نباشد، باید سرپرست ایستگاه و نماینده كیفیت را به منظور تصمیم‌گیری، مطلع سازد
در پایان فهرست كاری، از روی برگه گزارش روزانه، شاخص‌های مربوطه را محاسبه كرده و برگه را همراه با شاخص محاسبه شده، به سرپرست خود تحویل می‌دهد